نفقه پرداخت مالی است که به محض انعقاد عقد نکاح دائم بر عهده مرد قرار می گیرد.
پرداخت نفقه به زن و فرزند تعلق می گیرد. گاهی در طول زندگی ممکن است مرد نفقه زن و فرزند خود را نپردازد. در این موارد خانم می تواند در مراجع صالح از جمله دادگاه یا شورای حل اختلاف نسبت به ترک انفاق از طرف مرد شکایت کند.
ممکن است بپرسید روند رسیدگی به این موضوع چقدر طول می کشد؟ این سوالی است که قصد داریم در این مطلب به آن پاسخ دهیم.
نفقه چیست؟
همانطور که پیش تر بیان کردیم نفقه پرداخت مالی است که قانونگذار پرداخت آن را به عهده مرد گذاشته است.
به موجب ماده 1107 قانون مدنی: نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.
با توجه به مفهوم این ماده می توان برداشت که نفقه شامل همه نیازهای متعارف زن باتوجه به وضعیت او می شود.
ممکن است این سوال مطرح شود که منظور از وضعیت زن چه ملاکی است که نفقه با توجه به آن پرداخت می شود؟ در پاسخ می توان گفت که وضعیت زن می تواند شامل تحصیلات، موقعیت اجتماعی و وضعیت سابق او در منزل پدری اش شود.
به عنوان مثال اگر خانم قبل از ازدواج در منزل پدری از خادم برخوردار بوده است، بعد از ازدواج هم می تواند از مرد درخواست استخدام خادم نماید.
همچنین اگر زن موقعیت اجتماعی و شغلی بالایی دارد مرد نمی تواند برای او منزل و مسکنی در منطقه نامناسب تهیه کند. البته لازم به ذکر است که در صورت بروز اختلاف در تعیین نفقه مناسب به عهده کارشناس است.
ماده مذکور اگرچه اصلاح شده است اما در برخی از موارد همچون هزینه تحصیلات زن ساکت است و خلاهایی وجود دارد.
شکایت نفقه در قوانین مربوطه
به موجب ماده 1106 قانون مدنی شکایت عدم پرداخت نفقه مخصوص نکاح دائم است.
در خصوص نکاح موقت قانونگذار در ماده 1113 تصریح کرده است که درعقد انقطاع زن حق نفقه ندارد مگر اینکه شرط شده یا آن که عقد مبنی برآن جاری شده باشد.
بنابراین اگر به عنوان زوجه قصد نکاح موقت دارید باید بدانید که تنها در صورتی مستحق دریافت نفقه از جانب زوج هستید و می توانید بابت عدم پرداخت آن شکایت کنید که ضمن عقد این موضوع را شرط کرده باشید یا آن که عقد موقت را به منظور دریافت نفقه منعقد کرده اید.
البته نکته ای که درخصوص نفقه حائز اهمیت است آن است که پرداخت نفقه از ضروریات و مقتضای ذات عقد نکاح دائم نیست، بلکه برعکس پرداخت نفقه از مقتضای اطلاق عقد محسوب می شود به این معنا که طرفین می توانند با یکدیگر توافق کند که مرد نفقه پرداخت نکند.
چنین شرطی موجب باطل شدن عقد نکاح نخواهد شد. با درج چنین توافقی ضمن عقد، زوجه نمی تواند شکایتی مبنی بر عدم پرداخت نفقه کند.
چه زمانی می توان شکایت مطالبه نفقه را مطرح کرد؟
سوال رایجی که همواره از طرف زوج پرسیده می شود این است که نفقه چه زمانی باید پرداخت شود و چه زمانی به موجب قانون می توان نفقه را پرداخت نکرد؟ در پاسخ به این سوال می توان گفت نفقه با شروع زوجیت و تمکین از طرف زوجه بر عهده مرد قرار می گیرد و او موظف به پرداخت نفقه می شود.
در صورتی که زن از تمکین در برابر زوج بدون عذر موجه خودداری کند، زوج می تواند به موجب قانون نفقه را پرداخت نکند. مسئله تمکین موضوع بحث این مقاله نیست، اما برای درک بهتر برای موضوع نفقه به صورت مختصر به آن می پردازیم.
تمکین در واقع به معنای اطاعت از همسر است. تمکین دو نوع است؛ تمکین عام و تمکین خاص.
تمکین عام عبارت است از اطاعت زوجه از زوج در برابر مواردی که قانونگذار صراحتا بیان کرده است به عنوان مثال به موجب ماده 1114 قانون مدنی، زن باید در منزلی که شوهرتعیین می کند، سکنی نماید مگر آن که اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد.
همچنین موارد دیگر از جمله داشتن حسن معاشرت، همکاری در تربیت فرزند و غیره تمکین خاص مختص رابطه زناشویی و اطاعت زوجه از زوج در مسائل جنسی است.
البته همانطور که پیش تر بیان شد، اگر زوجه بدون عذر موجه از مرد تمکین نکند مستحق نفقه نیست. موارد عذر موجه را قانون گذار بیان کرده است. از جمله عذرهای موجه می توان به موارد زیر اشاره داشت.
- وجود خوف مالی و بدنی: به موجب ماده 1115 قانون مدنی اگر بودن زن باشوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد زن می تواند مسکن علیحده اختیارکند و درصورت ثبوت مظنه ضرر مزبور محکمه حکم بازگشت به منزل شوهرنخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است.
- استفاده زن از حق حبس: قانون گذار به زوجه این اجازه را داده است که در صورت وجود برخی شرایط می تواند تا قبل از اخذ مهریه از تمکین عام و خاص امتناع ورزد. از جمله این شرایط می توان به حال بودن مهریه و عدم تمکین قبل از اخذ مهریه اشاره کرد. در این صورت چون زوجه از جق قانونی خود استفاده می کند، زوج موظف به پرداخت نفقه است.
شکایت نفقه فرزند
به موجب قانون مدنی نفقه فرزند به عهده پدر است. اگر پدر فوت کند هزینه پرداخت نفقه به عهده کیست؟ و در صورت عدم پرداخت آیا می توان از او شکایت کرد؟ قانونگذار در ماده 1199 قانون مدنی به این سوال پاسخ می دهد که نفقه اولاد بر عهده پدر است.
پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق به عهده اجداد پدری است، با رعایت الاقرب فالاقرب؛ در صورت نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آن ها نفقه بر عهده مادر است.
حال ممکن است مادر هم در قید حیات نباشد، اینجا تکلیف فرزند چه می شود؟ در ادامه ماده به این سوال پاسخ داده است به این صورت که هر گاه مادر هم زنده و یا قادر به انفاق نباشد با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب‌النفقه است و اگر چند نفر از اجداد و جدات مزبور، از حیث درجه اقربیت مساوی باشند، نفقه را باید به حصه متساوی تادیه کنند.
با بررسی این ماده در می یابیم که ملاک پرداخت نفقه فرزند زنده بودن والدین و قدرت بر انفاق آن ها است. با توجه به اینکه قانونگذار پرداخت نفقه فرزند را بر عهده افراد مذکور قرار داده است در صورتی که با وجود استطاعت مالی از پرداخت نفقه خودداری کنند فرزند می تواند در محاکم صالح علیه آن ها طرح شکایت کند.
فرق نفقه زن و فرزند
پرداخت نفقه علاوه بر زن شامل فرزند هم می شود و مرد مکلف است نفقه فرزند خود را هم به موجب قانون پرداخت کند. فرق بین نفقه فرزند و زوجه چیست؟ نکته جالبی که می توان در این خصوص بیان داشت این است که فرزند نمی تواند از طریق محاکم نفقه گذشته خود را مطالبه کند در حالی که زوجه می تواند نفقه معوقه خود را هم مطالبه کند.
به عنوان مثال اگر مردی حدود پنج سال نفقه فرزند و همسر خود را پرداخت نکرده باشد، فرزند نمی تواند نسبت به گذشته دادخواست دهد و تنها می تواند نفقه آینده خود را بگیرد ولی زن می تواند نسبت به نفقه گذشته خود هم طرح دعوا کند.
شکایت عدم پرداخت نفقه از جنبه حقوقی و کیفری
شاید با مطرح شدن موضوع ترک نفقه از جانب زوج ذهنتان به سمت دعاوی خانوادگی و مسائل زناشویی برود، اما اهمیت پرداخت نفقه به قدری است که قانون گذار تشخیص داده است با عدم پرداخت آن نظم عمومی از بین می ورد؛ بنابراین به موجب قانون، عدم پرداخت نفقه علاوه بر داشتن جنبه حقوقی، جرم هم محسوب می شود.
به موجب ماده 53 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 هركس با داشتن استطاعت مالي، نفقه زن خود را در صورت تمكين او ندهد يا از تاديه نفقه ساير اشخاص واجب النفقه امتناع كند به حبس تعزيري درجه شش محكوم مي شود.
تعقيب كيفري منوط به شكايت شاكي خصوصي است و درصورت گذشت وي از شكايت در هر زمان تعقيب جزائي يا اجراي مجازات موقوف مي شود.
همچنین به موجب تبصره ماده مذکور امتناع از پرداخت نفقه زوجه اي كه به موجب قانون مجاز به عدم تمكين است و نيز نفقه فرزندان ناشي از تلقيح مصنوعي يا كودكان تحت سرپرستي مشمول مقررات اين ماده است.
به موجب این ماده عدم پرداخت نفقه از جرایم قابل گذشت است که شروع به رسیدگی و اجرای مجازات منوطبه شکایت شاکی است.
دادگاه صالح برای طرح شکایت مطالبه نفقه کجاست؟
گاهی در طول زندگی، اختلافات و مشکلاتی بین زوجین پدیدار می شود که مرد ممکن است از پرداخت نفقه به زن خودداری کند.
در این موارد زوجه می تواند در دادگاه از او شکایت کند. حال اینکه کدام دادگاه صالح به رسیدگی است بستگی به این دارد که از جهت حقوقی طرح دعوا شده باشد یا از منظر کیفری.
اگر شما از جهت حقوقی و مطالبه نفقه طرح دعوا کنید، دادگاه صالح با توجه به مبلغ نفقه مشخص می شود.
به این معنا که بعد از اینکه کارشناس مربوطه با توجه به وضعیت زن، میزان نفقه متناسب و متعارف را تعیین کرد. اگر مبلغ آن تا 20 میلیون تومان بود شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی دارد، البته به شرط آن که قبلا دادگاه خانواده ضمن صدور رای طلاق در خصوص پرداخت نفقه تعیین و تکلیف نکرده باشد.
اگر مبلغ نفقه بالای 20 میلیون تومان باشد دادگاه خانواده صالح به رسیدگی است.
اگر قصد شکایت از زوج از منظر کیفری را دارید، باید شکوائییه ای با موضوع ترک انفاق مطرح کنید تا در دادگاه کیفری صالح بررسی شود.
مدت رسیدگی به پرونده شکایت مطالبه نفقه در شورای حل اختلاف چقدر است؟
اگر میزان نفقه تا مبلغ 20 میلیون تومان باشد، شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به این پرونده را دارد.
حال اینکه روند رسیدگی در شورا به چه نحو است و چقدر طول می کشد؟ شورای حل اختلاف هم همانند مراجع صالح قضایی در صورتی به پرونده رسیدگی می کند که دادخواست با رعایت موارد قانونی را دریافت نماید.
اعضای شورای حل اختلاف معمولا 3 نفر هستند و 2 عضو علی البدل هم دارندکه اگر اعضای اصلی به هر دلیلی نتوانند حاضر سوند، جایگزین آن ها برای رسیدگی می شود.
اینکه مدت دادرسی در شورای حل اختلاف چقدر طول می کشد بستگی به موارد متعددی دارد. اگر مدارک و مستندات پرونده کامل باشد و نیاز به تحقیقات بیشتر نباشد قطعا روند رسیدگی سریع تر انجام می شود، اما اگر پرونده به دلایل مختلفی ناقص باشد یا طرفین برای ادای توضیحات حاضر نشوند به تبع روند دادرسی هم طولانی تر می شود.
همچنین همکاری و توافق طرفین می تواند مدت رسیدگی را کوتاه یا طولانی نماید. به این معنا که اگر در خلال رسیدگی طرفین به صلح و سازش برسند، شورای حل اختلاف اقدام به صدور گواهی عدم سازش می کند و مدت رسیدگی کوتاه تر می شود.
در صورتی که روند رسیدگی منجر به صلح و سازش نشود. شورای حل اختلاف اقدام به صدور رای می کند. رای صادره هم معمولا به نفع یک طرف و به ضرر دیگری است.
اگر رای مورد قبول طرفین واقع شود باز هم روند رسیدگی کوتاه تر می شود، اما اگر رای به مرحله تجدیدنظر برسد روند دادرسی طولانی می شود.
هزینه شکایت مطالبه نفقه چقدر است؟
رسالت و هدف شورای حل و اختلاف ایجاد صلح و سازش است. به منظور تشویق و ترغیب افراد برای طرح دعاوی در شورا هزینه طرح دعوا کمتر از سایر محاکم است.
به عنوان مثال دعاوی که با صلح و سازش حل و فصل می شوند رسیدگی به آن ها رایگان است و هزینه دادرسی ندارد. البته هزینه دادرسی با توجه به نوع دعوای مطرح شده متفاوت است.
به عنوان مثال هزینه دعاوی مالی 5 درصد خواسته است. هزینه شکایت ترک نفقه هم همچون هزینه سایر شکایات هر سال توسط برنامه و بودجه مشخص می شود.
در شکایت مطالبه نفقه هزینه دادرسی تنها شامل ثبت دادخواست نمی شود، بلکه زوجه باید هزینه ای را بابت حق الزحمه کارشناسی که میزان نفقه را معین می کند، پرداخت کند. بعد از محکومیت زوج می توان تمام هزینه های دادرسی را از او مطالبه کرد.
مدارک لازم برای طرح دعوی شکایت نفقه
به منظور ثبت شکایت ترک انفاق و مطالبه نفقه باید مواردی را پیوست دادخواست خود کنید. در این بخش به مدارک مورد نیاز می پردازیم.
- عقد نامه: با توجه به اینکه دعوای نفقه از جمله دعاوی است که از روابط خانوادگی نشات می گیرد باید مدرکی را ارائه کنید که نشان دهنده و اثبات کننده ازدواج شما باشد.
- مدارک شناسایی همچون کارت ملی و شناسنامه
- اگر قصد طرح شکایت کیفری دارید باید دو شاهد برای طرح شکایت خود معرفی نمایید.
نقش و حضور وکیل در شکایت نفقه
به طور کلی در دعاوی خانوادگی حضور وکیل می تواند روند رسیدگی و دادرسی را سرعت ببخشد. همچنین به دلیل آن که دعاوی خانوادگی به لحاظ روحی آسیب فراوانی به طرفین به خصوص زوجه وارد می کند، حضور یک وکیل توانمند و باتجریه در کنار زوجه می تواند تا حدودی التیام بخش و قوت قلب باشد.
همانطور که در مباحث فوق مطرح گشت، مطالبه نفقه از دو جنبه حقوقی و کیفری برخوردار است. ممکن است شما که قصد طرح دعوا علیه همسر خود را دارید، ندانید که کدام روش موثرتر و نتیجه بخش است، اما یک وکیل باسابقه با توجه به تجربه خود شما را راهنمایی می کند که برای کدام دعوا هزینه کنید تا زودتر به نتیجه برسید.
پشتیبانی های وکیل
وکیل حاذق با استدلال های قوی و لایحه محکمه پسند خود می تواند قاضی و کارشناس را مجاب کند که شان و شخصیت زوجه به قدری است که بیشترین میزان نفقه به او تعلق بگیرد. همچنین دلایلی که یک وکیل می تواند بر اساس تخصص خود ارائه کند می تواند حکم را به نفع شما تغییر دهد.
همچنین اگر زوج هستید و علیه شما دعوای مطالبه نفقه مطرح شده باشد، راهنمایی های یک وکیل می تواند باعث شود نفقه کمتری بپردازید یا اصلا با توجه به شرایط و مستندات پرونده هیچ مبلغی بابت نفقه نپردازید.
تجربه افرادی که درخواست مطالبه نفقه دادند
در این بخش قصد داریم برخی از تجارب افرادی که در محاکم دادگستری دادخواست مطالبه نفقه داده اند را با شما به اشتراک بگذاریم.
من 20 مرداد ماه درخواست نفقه و مهریه دادم و دادگاهم افتاد 20 شهریور دقیقا یکماه بعد یک هفته بعد حکمش اومد و همسرم تا 20 روز مهلت داشت اعتراض بزند.
درباره نفقه دیگه نگم براتون که الان 6 ماهه در محاکم پیگیر هستم.
برای مطالبه نفقه حدود 5 ماه طول کشید تا حکم گرفتم.
نفقه فرزند به عهده کیست؟
نفقه اولاد بر عهده پدر است. پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق به عهده اجداد پدری است، با رعایت الاقرب فالاقرب؛ در صورت نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آن ها نفقه بر عهده مادر است. هر گاه مادر هم زنده و یا قادر به انفاق نباشد با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب‌النفقه است و اگر چند نفر از اجداد و جدات مزبور، از حیث درجه اقربیت مساوی باشند، نفقه را باید به حصه متساوی تادیه کنند.
مدارک لازم برای طرح دعوای نفقه در شورای حل اختلاف چیست؟
برای طرح دعوای مطالبه نفقه در شورای حل اختلاف همانند سایر محاکم باید دادخواستی را به خواسته مطالبه نفقه تنظیم کنید و مدارکی از جمله عقدنامه، مدارک شناسایی اعم از کارت ملی و شناسنامه را پیوست دادخواست کنید.
