از دعاوی متداول و نسبتا پرشمار در حوزه دعاوی خانواده، دعوای مربوط به نپرداختن نفقه از جانب زوج به همسر خود می باشد که با واژه دعوای ترک انفاق در محاکم دادگستری شناخته می شود.
نفقه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضع زندگی زن است که برای د‌‌انستن کمیت و کیفیت آن، باید وضعیت زندگی زوجه چه قبل و چه بعد از ازدواج در نظر گرفته شود.
در استحقاق زوجه نسبت به دریافت نفقه، محتاج بودن یا فقیر بودن او شرط نبوده و در هر صورت نفقه زوجه بر شوهر او واجب خواهد بود، هر چند که آن زن از ثروتمند‌‌‌ترین مرد‌‌م عالم باشد.
نفقه حق زن محسوب شده و مرد مکلف به تامین و پرداخت آن است و قانون هم به صراحت در راستای احقاق حقوق زوجه و در قانون مدنی مقرر داشته است:
“هركس با داشتن استطاعت مالی، نفقه همسر خود را در صورت تمكين پرداخت نکند، يا از تاديه نفقه ساير اشخاص واجب النفقه امتناع کند، دادگاه او را به سه ماه يك روز تا پنج ماه حبس محكوم خواهد کرد.”
برخی خویشاوندان نیز قانونا حق مطالبه نفقه دارند. اما این نفقه اقارب با آنچه که حق همسر است، تفاوت های آشکاری دارد.
پرداخت نفقه به نزدیکان مشروط به این است که پرداخت کننده نفقه وضع مالی خوبی داشته باشد و برعکس، نفقه گیرنده از وضع مالی نامناسب برخوردار باشد و توان مالی ضعیفی داشته باشد و نتواند از طریق اشتغال به شغلی، درآمدی که برای گذران زندگی کافی باشد را کسب نماید.
چه راه هایی برای اثبات شکایت ترک انفاق از سوی زوج وجود دارد؟
در طرح شکایت ترک انفاق همانند هر نوع شکایت دیگری، زن به عنوان شاکی باید وقوع جرم ترک انفاق را به اثبات برساند.
راه های اثبات شکایت ترک انفاق نیز همانند سایر شکایت های دیگر شیوه هایی کاملا مشخص دارد. برای مثال زن مدعی است شوهرش او را از خانه بیرون نموده یا مدت زمانی است که به او نفقه پرداخت نمی کند، این مسایل اگر برای دادگاه به اثبات برسد موجب مجازات حبس برای شوهر خواهد شد.
نحوه اثبات نیز معمولا به این شکل است که یا همسر زن شخصا در محضر دادگاه به این مسئله اقرار می نماید و این اتهام را می پذیرد یا این که شهود تعرفه شده از سوی زوجه در دادگاه این موضوع را تایید می نمایند.
البته در استماع شهادت، شاهدان هم باید دارای شرایط خاصی باشند. برای مثال آن ها باید به اتفاقی که رخ داده اشراف کامل داشته باشند و از فامیل و اقوام زن هم نباشند.
رعایت سایر شرایط شهود هم از مواردی خواهد بود که برای زنان دردسر کمتری ایجاد خواهد کرد.
البته معمولا شهود نیز به این مسئله شهادت می دهند که از وضع زندگی زوجه باخبر هستند و می دانند او به دلیل پرداخت نکردن نفقه از سوی شوهرش در سختی و مضیقه است.
ترک انفاق از جمله جرایم مستمر است و بدین معنی است که این جرم به دفعات قابل مطرح شدن در قالب شکایت کیفری خواهد بود.
در صورتی که شهود نیز حاضر به ادای شهادت و حضور در دادگاه نباشند، بازپرس یا دادیار پرونده از کلانتری محل، تحقیقات مورد نیاز را درخواست و پس از تکمیل پرونده اقدامات قضایی خود را انجام خواهد داد.
لازم به توضیح است همه این موارد به سرعت انجام می گیرد تا در کمترین زمان ممکن پرونده تکمیل و مقام قضایی درباره آن اظهار نظر نماید. البته پیگیری موثر شاکی یا وکیل قانونی او نیز موجب می شود که سریعتر به پرونده رسیدگی و درباره آن اتخاذ تصمیم شود.
از آن جایی که اثبات شکایت ترک انفاق و یا دفاع در مقابل این عنوان اتهامی، دارای پیچیدگی خاصی است و ممکن است بی اطلاعی به برخی مسائل موجب رد شکایت زوجه یا محکومیت ناروا زوج گردد، حتما قبل از هر گونه اقدام، با یک وکیل متخصص در این رابطه مشورت نمایید.
چه راه و روش هایی برای اثبات پرداخت نفقه از سوی زوج وجود دارد؟
آقایان بعد از احضار به دادسرا معمولا در پاسخ به این سوال که آیا اتهام مذکور را قبول دارند؟ چند موضع گیری خاص دارند:
- عده ای از آن ها اقرار می کنند که این ادعا را قبول دارند، اما در مقابل مدعی هستند که همسر آن ها نیز به نیازهای آنها پاسخ مثبت نداده و از تمکین در برابر آن ها خودداری می کند. این عده دلایلی را نیز برای اثبات عدم تمکین همسرشان به دادگاه ارائه می دهند. پس امکان دارد در چنین شرایطی مرد حاضر به پرداخت نفقه به زنش باشد ولی به دلیل عدم تمکین زوجه و ترک وظایف زناشویی این پرداخت از ناحیه مرد صورت نگیرد.
- عده ای دیگر می گویند که این اتهام را قبول دارند و حاضر به پرداخت نفقه همسر خود هستند. در این شرایط دادگاه با ایجاد صلح و سازش میان زوجین و دریافت تعهدنامه از شوهر، پرونده را مختومه خواهد کرد.
- ولی دسته سوم مردها می گویند نفقه را پرداخت نموده اند، اما در مقابل زن مدارکی را ارائه می دهد که این ادعا را رد می نماید. در چنین موردی بسته به نظر دادیار، پرونده با صدور قرار مناسب و کیفرخواست به دادگاه ارسال می گردد. این قرار ممکن است قرار وثیقه، قرار الزام به حضور و قرار کفالت باشد. به این ترتیب پرونده برای تصمیم گیری در اختیار مقام قضایی قرار خواهد گرفت.
- عده ای دیگر از مردان نیز با ارایه دلایل و مدارک کافی و محکمه پسند، از خود رفع اتهام کرده که در چنین حالتی دادگاه برای او قرار منع تعقیب صادر خواهد کرد که البته این قرار بی گناهی مرد را از سوی دادگاه به اثبات میرساند. البته اگر زوجه به این موضوع اعتراض کند، این اعتراض قابل رسیدگی است.
منظور از ترک انفاق چیست و چه مجازاتی را قانون گذار برای این جرم در نظرگرفته است؟
در روابط میان زوجین، برخی از حقوق فقط و فقط به زن اختصاص داشته، لذا در روابط دو طرفه زن و شوهر، برخی امور تکلیف مرد و در مقابل حق زن است و نمی‌توان خلاف آن را تصور نمود.
یکی از این حقوق اساسی نفقه زوجه است. همان گونه که ذکر شد، مرد هر چقدر که از لحاظ مالی ناتوان باشد و زن نیز هر چقدر از اوضاع مالی خوبی برخوردار باشد، باز هم در اصل موضوع پرداخت نفقه تغییری ایجاد نمی شود.
یعنی در هر شرایطی مرد باید نفقه همسر خود را پرداخت کند و در هیچ شرایطی این تکلیف شوهر نباید ترک گردد.
با ازدواج و تشکیل خانواده، زندگی مرد و زن به یکدیگر متصل شده و پیوند می خورد. این اجتماع خانوادگی بر پایه مودت و دوستی و رعایت مبانی اخلاقی به راه خود ادامه خواهد داد و اداره آن با اعتماد دو طرف و صلاحدید زن و شوهر شکل می گیرد.
اما هنگامی که در خانواده اختلافی بوجود می‌آید، نیاز به اصول و قواعدی احساس می گردد که مطابق آن داوری انجام شده و اختلافات حل و فصل شود. لذا قوانین و مقررات در این مرحله پا به میدان می‌گذارند.
پس بهتر است در یک خانواده سالم و کم مشکل، همه چیز بر پایه اخلاق حل و فصل می‌شود و هیچگاه نوبت به اثبات قوانین و مقررات نمی رسد.
این قوانین و مقررات، در خصوص تامین هزینه‌های زندگی همسر، وظیفه آن مخارج را بر عهده شوهر قرار داده است. این هزینه ها نفقه نام دارد و شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن مثل هزینه‌های درمانی و بهداشتی، مسکن، لباس، غذا، وسایل خانه و غیره می گردد و وظیفه تامین هزینه‌های متعارف زندگی همسر بر عهده شوهر او قرار داده شده است.
برخی خویشاوندان نیز حق مطالبه نفقه را دارند. اما این نفقه با آنچه که حق همسر است، تفاوت دارد.
پرداخت نفقه به خویشان مشروط به این است که نفقه دهنده دارای وضع مالی خوبی باشد و برعکس، نفقه‌گیرنده از وضع مالی نامناسبی برخوردار باشد و توان مالی تامین زندگی خود را نداشته باشد و نتواند از طریق اشتغال به شغلی یا کسب درآمدی، زندگی خود را تامین نماید.
تکلیف به نفقه دادن صرفا میان برخی از بستگان وجود دارد و نه لزوما همه آن ها. قانون مدنی ایران وظیفه پرداخت کردن نفقه را میان «اقارب نسبی در خط عمودی» تعیین نموده است.
در حقیقت افرادی که به واسطه ازدواج با کسی فامیل می‌گردند، به هیچ وجه حق گرفتن نفقه از او را نخواهند داشت (بجز حق نفقه زن از شوهر) و تنها میان کسانی که خویشاوندی نسبی وجود دارد، وظیفه پرداخت نفقه الزامی است.
منظور از «خط عمودی» روابط اشخاص است با پدر و پدربزرگ و مادربزرگ و هر چه که بالاتر برود و همچنین روابط با پسر و فرزندان او و همین‌طور فرزندان آنها هرچقدر که پایین تر بیاید.
این افراد با شخص، خویشاوندی در خط عمودی دارند، ولی برادر و خواهر و فرزندان آن ها در خط عمودی با انسان خویشاوند هستند. پس هیچ تکلیفی به پرداخت نفقه به آن ها ضروری نیست و آن ها هم وظیفه‌ای در این خصوص نخواهند داشت.
به تعبیری دیگر اشخاصی که با هم در خط عمودی دارای خویشاوندی هستند که از یکدیگر متولد شده باشند.
هنگامی که تکلیف و وظیفه‌ای برعهده کسی گذاشته می شود، باید راهکاری نیز معین شود که در صورت تخلف از آن وظیفه، انجام آن بر آن شخص تحمیل گردد.
وقتی مرد وظیفه دارد که نفقه همسر خود را پرداخت کند یا پدر باید نفقه فرزند خود را بپردازد، باید راهی نیز باشد که در صورت عدم انجام وظایف، وی را به این کار اجبار نمود، در قوانین ایران، کسی که تکیف پرداخت نفقه را ترک نماید مرتکب جرم «ترک انفاق» شده و مجازات زندان در انتظار اوست. چنین فردی مجرم بوده و بیش از شش ماه تا دو سال زندانی خواهد شد.
چه شرایطی برای تحقق جرم ترک انفاق نیاز است؟
همان گونه که ذکر شد، مرد باید به همسر خود نفقه پرداخت نماید و وضعیت مالی نامناسب او، نمی‌تواند بهانه ای برای شانه خالی کردن از این تکلیف باشد.
اما در جرم انگاری ترک انفاق، برای اینکه شوهر به خاطر نپرداختن نفقه مجازات گردد، باید با وجود استطاعت مالی و وضعیت مناسب اقتصادی ، از انجام این تکلیف خود خودداری نماید.
همچنین اگر شوهر ثابت نماید که زن از وی تمکین نمی نموده است، نه تنها مجازاتی در انتظار او نیست، بلکه وظیفه پرداخت نفقه از گردن او ساقط می گردد. البته این شوهر است که باید ثابت نماید که زن از او تمکین نکرده است.
در خصوص شخصی که از پرداخت مخارج متعارف خویشان خود، امتناع می‌کند، جرم ترک انفاق تحقق پیدا می کند که برای تحقق این جرم، باید مثلا انفاق کننده وضع مالی خوبی داشته باشد و خویشاوندان او از شرایط مالی مناسب برخوردار نباشند و نتواند با اشتغال به شغلی هزینه های زندگی خود را تامین نمایند.
با وجود این شرایط، شخصی که از پرداخت نفقه اشخاص واجب النفقه خودداریی نماید به حبس تعزیری درجه ۶ (حبس بیش از شش ماه تا دو سال) محکوم می گردد.
زنی که شوهرش از پرداخت هزینه‌های معمول زندگی او خودداری می نماید، قادر خواهد بود به دادگاه مراجعه کرده و الزام شوهر خود را به انجام وظیفه شرعی و قانونی خود درخواست نماید.
در این حالت دادگاه میزان نفقه را تعیین کرده و شوهر را ملزم می کند تا مخارج زندگی همسر خود را بر اساس آن چه دادگاه در حکم خود تعیین کرده، تامین کند.
در این شرایط اگر باز هم مرد حاضر نشد که به وظیفه قانونی خود که این بار مورد تاکید دادگاه نیز قرار گرفته است عمل نماید، زن قادر است از دادگاه تقاضای طلاق نماید.
زیرا در چنین شرایطی ادامه زندگی برای زن کار آسانی نخواهد بود و به همین جهت دادگاه پس از آن که وجود شرایط را تشخیص داد، مرد را مجبور به طلاق می نماید.
البته در هنگام ازدواج برخی از زن و شوهرها، این موضوع را شرط می کنند که در صورت خودداری شوهر از پرداخت نفقه، زوجه حق دارند به وکالت از شوهر خود را مطلقه نماید.
این شرط ممکن است در ارتباط با نفقه در قباله‌های ازدواج وجود داشته باشد. اما همان گونه که بارها تاکید نموده ایم و باید بار دیگر یادآوری نماییم این است که آن چه کانون خانواده را تداوم می بخشد حسن اخلاق زوجین است و راه هایی چون قانون و دادگاه آخرین راه موجود خواهد بود.
بنابراین تمام آن چه بیان می گردد، به عنوان آخرین گزینه ممکن باید مورد توجه باشد.
منظور از استمراری بودن جرم ترک انفاق به چه معناست؟
ترک انفاق ازجمله جرایم مستمر محسوب میگردد و معنی این مطلب این است که جرم ترک انفاق به دفعات قابل شکایت کیفری است.
برای مثال اگر آقایی نفقه آذر ماه همسر خود را پرداخت نکند و طی شکایت همسر، این نفقه را در دادسرا یا دادگاه از همسرش اخذ نماید، او قادر خواهد بود پس از این شکایت، مجددا و بلافاصله شکایتی برای دریافت نفقه دیماه خود نیز مطرح نماید.
بنابراین توصیه می شود اگر زنی در پی مشاجره لفظی با شوهر خود به حالت قهر خانه را ترک کرد، مبلغی که در حد و اندازه نفقه باشد، با قید بابت نفقه، به حساب او بریزید و فیش آن را نزد خود نگه دارید.
گاهی اتفاق می افتد مردان پس از طرح شکایت ترک انفاق، منزل مسکونی نامناسبی را برای همسر خود آماده می نمایند و در دادگاه با معرفی این منزل، خواستار تمکین همسر خود می گردند، اما مطلع باشید منزل مسکونی باید شرایط مناسب یک زندگی راحت ومعمولی را داشته باشد و اگر چنین ویژگی هایی را نداشته باشد، قطعا اتخاذ تصمیم ازسوی دادگاه به ضرر مرد خواهد بود.
هزینه طرح شکایت ترک انفاق چگونه و برچه مبنایی محاسبه می گردد؟
از آن جایی که برای ثبت شکایت ترک انفاق، دادسراهای عمومی صلاحیت رسیدگی دارند، هزینه دادرسی هم با توجه به نحوه شکایتی که به این مرجع ارجاع شده است تعیین می گردد، که البته در مسائل کیفری هزینه بالایی نیست.
اما در مجموع هزینه دادرسی از مرحله ثبت شکایت تا صدور رای و هزینه های مرحله اجرا و همچنین تعرفه های حق الوکاله وکیل در صورت اخذ وکیل، هزینه های کارشناسی و هزینه های ثبت شکواییه هر ساله توسط سازمان برنامه و بودجه اعلام می گردد.
برای اطلاع از تعرفه خدمات قضایی در سال 1400 می توانید به قانون بودجه کشور مراجعه نمایید.
چقدر فرصت برای طرح شکایت ترک انفاق وجود دارد؟
از آنجایی که جرم ترک انفاق از جرایم مستمر است، لذا مقید به فرصت و زمان خاصی نیست و هر موقع که زوج از پرداخت آن خودداری نماید وموجب عسرت و تنگ دستی زوجه گردد، امکان طرح شکایت به مراجع قضایی وجود خواهد داشت.
طرح شکایات ترک انفاق نیز حجم زیادی از پرونده‌های قضایی دادگاه ها را به خود اختصاص داده است.
بنابراین آن جایی که متاسفانه همه روزه شاهد طرح اینگونه شکایات در محاکم قضایی مختلف هستیم، باید عنوان کرد که تخمین زمان شروع و خاتمه طرح شکایت به هیچ وجه قابل پیش بینی نیست و انجام کارشناسی های متعدد در این جرم احتمال زمان بر شدن آن را افزایش می دهد. پس نمی‌توان زمان مشخصی را بیان کرد.
البته پیشگویی زمان در پرونده های حقوقی و کیفری در هر زمینه ای، در اغلب مواقع کاملا دقیق نیست. ولی مطمئنا کارشناسان و وکلای شاغل در این حوزه، با تجربه ای که در پیگیری و انجام پرونده های مختلف ترک انفاق کسب نموده اند، می توانند بهترین و سریع ترین مسیر را برای شما انتخاب نمایند.
برای جلوگیری از رد شکایت خود توصیه می کنیم قبل از طرح دعوا، حتما با مشورت گرفتن از یک وکیل حقوقی در حوزه فعالیت مسائل خانواده، مسیر موفقیت پرونده خود را بررسی نمایید.
برای شکایت ترک انفاق چه مدارکی باید به همراه داشته باشم؟
همانگونه که قبلا نیز ذکر شد، برای طرح شکایت شما باید تمامی مدارک و مستنداتی را که دلالت بر عدم پرداخت نفقه از شوهر است ارائه کنید و آن ها را به همراه شکواییه، حتما ضمیمه پرونده نمایید.
توجه داشته باشید که بر اساس قانون ، برای اثبات هر دعوایی از اقرار، شهادت، قسامه و سوگند می توان استفاده کرد هر چند علم و آگاهی قضات نیز در بسیاری از پرونده ها بی تاثیر نیست.
البته انجام یک مشاوره خوب و متناسب با مسیر شکایت پیش بینی شده، می تواند استفاده از ادله و راهکار منطقی تری را برای شما مشخص نماید.
آیا برای تنظیم شکایت ترک انفاق، به استفاده از خدمات وکیل نیاز است؟
اگر می خواهید طرح شکایت شما در خصوص ترک انفاق زوج به نتیجه مطلوبی برسد و حقوق از دست رفته تان را به دست آورید، به شما توصیه می کنیم که با یک وکیل مجرب در این حوزه حتما مشورت کنید.
اغلب بعضی از مسائل پیش می آید که شاید از نظر شما عادی جلوه کند ولی برعکس، بسیار مهم هستند و می توانند در روند پرونده تاثیر گذار باشند. وکیل با تجربه و صادق می تواند شما را در خصوص موارد یاد شده، آگاه نماید.
همچنین وکلای دادکستری قادرند در مورد کم و کیف تخلفات واقع شده و نحوه تنظیم دادخواست، شما را راهنمایی کنند و می تواند بررسی نمایند که آیا ادله و مدارک کافی برای اثبات شکایت، از سوی شما ارائه شده است یا خیر؟ علاوه بر آن وکلای مجرب و متخصص قادرند نتیجه احتمالی شکایت شما را تا حدودی پیش بینی نمایند و در روند رسیدگی و تسریع آن، نقش موثر و مثبتی ایفا کنند.
پس اگر شما هم قصد طرح شکایت ترک انفاق را دارید و می خواهید با یک وکیل درجه یک مشاوره داشته باشید، می توانید از طریق راه ارتباطی ما در شکایت 24، با مشاورین و وکلای متخصص در این زمینه ارتباط برقرار نمایید.
نحوه تنظیم شکایت و پشتیبانی به چه صورت است؟
مطمئنا مطرح کردن هر شکایتی در زمینه های حقوقی یا کیفری یا اداری، به فراخور خود مستلزم پرداخت هزینه هایی شامل هزینه دادرسی و ثبت شکایت، هزینه های کارشناسی و غیره خواهد بود.
در پرونده ها مختلف دیده شده که شاکی یا خواهان پرونده بعد از پرداخت تمام هزینه ها و ثبت شکواییه، به دلیل نقص در مدارک یا عدم توجه به محتویات پرونده برای ارائه استدلال های قوی چه در مقام دفاع و چه در مقام مطالبه حق، شکایتش با قرار رد مواجه و علاوه بر هدر رفت هزینه، زمان زیادی را نیز صرف فعالیتی بیهوده نموده است.
